Dr Predrag Medović kaže: “Feudvar je svojevrsni arheološki rezervat, gde su istraživači otkrili dragocene i izvanredne nalaze i otkrića koja u mnogome menjaju dosadašnju sliku o životu praistorijskih žitelja ovog dela Panonije u bronzanom i gvozdenom dobu.“
Ovaj arheološki lokalitet kod Mošorina, na severnoj ivici platoa Titelskog brega, ogledalo je Vatinske kulture ranog bronzanog doba čiji nosioci dominiraju Vojvodinom tokom ranog bronzanog doba. Feudvar se nalazio na glavnoj saobraćajnici koja je povezivala kontinentalnu Evropu sa istočnim Mediteranom i održavao je trgovačke kontakte sa mikenskom civilizacijom.
Radi se o metropoli, utvrđenoj moćnim bedemima od barske tvrde gline, sa armaturom od drvenih greda i palisadama na vrhu. Širina temelja bedema doseže i do 10m, a visina oko 4m. Ispod bedema sa spoljne strane nalazio se širok i dubok rov, tako da je prepreka za te prilike bila skoro nesavladiva. U naselje se ulazilo preko mosta na rovu. U bedemu je bila velika kapija. S obzirom na lokalne uslove, bedemi nisu bili od kamena kao u Mikeni, već od zemlje i drveta, čega je bilo u izobilju. Kuće su zrakasto bile poređanje u nizu i vodile su prema centru gde se odvijao ceo društveni život. Između kuća su bile uske ulice (širine do 1m). Pored stambenih objekata, u naselju je formiran i ekonomski deo sa kružnim silosima za žito, radionicama za livenje bronzanih predmeta i drugim radnim površinama.
Kuće su bile različitih dimenzija. Najveće su svakako pripadale plemenskim starešinama i podizane su na najdominantnijim delovima naselja. Osnovna konstrukcija zidova kuće su moćni direci, a između njih kolje sa pleterom i izolacijom od snopova trske. Zidovi su sa obe strane oblepljeni blatom sa plevom. Krov je građen od greda sa biljnim pokrivačem. Kod velikih i čvrsto građenih kuća ukrašavana je i fasada. Sastojala se od drvene štuakture oko prozora i vrata, a na zidovima su građeni i polustubovi sa kapitelima.
Sve je imitiralo konstruktivne i ukrasne elemente mikenske arhitekture, ali na panonski način. U kući se nalazilo ovalno ognjište, prostor za kućno posuđe, radni deo za posude sa žitom i žrvnjevima za mlevenje, prostor za spavanje, vertikalni razboj za tkanje, rezerve hrane, odeća i pokrivači i drugi kućni i lični pribor. Nije mnogo drugačije nego danas?
Različite dimenzije kuća najbolji su pokazatelj statusa, ekonomske i društvene moći vlasnika. Ispred ulaza u „glavni grad“ nalazilo se podgrađe, u kome se živelo komotnije nego u okviru bedema, ali i nebezbedno u ratnim vremenima.
Vatinci su bili zemljoradnici i stočari. Uzgajali su žitarice (jednozrna i dvozrna pšenica, raž, ječam, proso) i domaće životinje (svinja, ovca, koza, konj). Lovili su ribu. Sve je ovo arheologija potvrdila kako ostacima životinjskih kostiju i karbonizovanim semenkama, tako i oruđem i oružjem- udice, mreže, harpuni… Od rogova jelena pravljeni su usadnici za motike, parači za zemlju, igle…
Srednja bronza na Feudvaru ukazuje na opšti pad, uzrokovan klimatskim promenama, nema raskoši, stanovništvo je proređeno, mešaju se uticaji sa svih strana (iz Srema Belegiška kultura, iz JI Banata Dubovačka, sa SZ…). Opadanje se nastavlja i tokom kasnog bronzanog doba.
Starije gvozdeno doba je doba preporoda, kod nas poznato kao Bosutska grupa. Feudvar je gusto naseljen, ali su arhitektura, keramika i životni standard daleko jednostavniji, nema luksuznih formi.
Dolaskom Kelta u srpsko Podunavlje, gasi se kultura gvozdenog doba. Krajem 3 veka pre nove ere ugasio se život na Feudvaru. Za razliku od svih ostalih naselja starijeg gvozdenog doba koja su u Vojvodini naselili Kelti, ovde prave nekropolu, a manje naselje podižu zapadno od Feudvara.
Izvor:
SRP „Titelski breg“, Studija zaštite, Novi Sad, 2011.
Predrag Medović, Vojvodina u praistoriji od neandertalaca do Kelta, Novi Sad, 2006